Süleyman Fikri ERTEN-(1876–1962)
Antalya yöresinde ilk eski eser toplama hareketi, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra 28 Mart 1919 günü Antalya’yı işgal eden İtalyanlar tarafından başlatıldı. İşgal kuvvetleri ile gelen İtalyan arkeologlar yöreyi gezip, açıkta gördükleri eserleri özellikle Murtuna (Perge) deki eski eserleri talana başladılar. Yakın çevredeki antik kentlerden getirilen tarihi eserler bir süre sonra İtalya’ya taşınmak üzere İtalyan Konsoloshanesi’nde toplandı. Bunlara engel olmak isteyen ve o sırada Antalya Sultanisi (Lisesi)’nde TürkçeFarsça Öğretmeni olan Süleyman Fikri Bey (Erten), Antalya Mutasarrıfl ığı’na başvurarak kendisini fahri eski eser koruyucusu, gönüllü Asar-ı Atika (eski eser) Memuru tayin ettirerek yörede eski eser toplama çalışmalarına başladı. Süleyman Fikri Bey anılarında o günlerle ilgili anılarını şu cümlelerle özetlemektedir: “Vilayet tarihi ile ilgili olması dolayısıyla Mutasarrıfl ık vasıtası ile İtalyanlara mani olmak istemiştim. Antalya’nın İtalyan Konsolosu bulunan Marki Faranti’nin biz Türkler’in asar-ı atikaya (tarihi eserlere) önem vermediğimizi ve yaptıkları bu hareketin sırf medeniyet namına olduğunu ifade etmesi üzerine, Maarif Müdürü’nün 17 Haziran 1919 ve Mutasarrıflığın 15 Ekim 1919 tarihli yazısıyla kendimi fahri asar-ı atika memuru tayin ettirdim ve İtalyan’lara karşı cephe almaya başladım. Paramız olmadığı ve biz Türklerin de asar-ı atika (eski eserler) ile ne kadar ilgili ve eski eserlere saygılı olduğumuzu İtalyan’lara göstermek için ilk işim, ancak Antalya merkezinde bulunan eski parçaları Tekeli Mehmet Paşa Camii’nin karşısında ufak ve kullanılmayan bir mescitte toplayarak Antalya Müzesi’nin ilk temel taşını atmak oldu. Böylece İtalyan Konsoloshanesi’nin eski asarı toplattırmaya mani olmak istedim. Dahiliye Nezareti’yle (İçişleri Bakanlığı) yapılan çeşitli yazışmalar ile İtalyanlara engel olsak da, Konsoloshaneye topladıkları eserleri alamadık.”
5 Temmuz 1921’de İtalyanlar Antalya’yı boşaltmasından sonra İtalyan konsolosluğunda toplanan eserler Kaleiçi’de bir evde koruma altına alındı. Bu eserler 1922 Ekim’inde Antalya’dan ayrılan Rumların geride bıraktığı Aziz Panaya Kilisesi’nde (bugünkü Yenikapı’da Sultan Alaaddin Camisi) toplanarak Süleyman Fikri Bey tarafından Antalya yöresindeki ilk müzenin temeli atılmış oldu. Bir süre bu kilisede ziyarete açık tutulan bu eserler, Süleyman Fikri Bey’in girişimleri sonucu 1937 yılında Selçuklu külliyesi olan Yivli Minare Camisi’ne taşındı. Aynı yıllarda burada yine Süleyman Fikri Erten tarafından 1000 küsur cilt yazma olmak üzere 3491 kitap ve 2270 mecmua bir araya getirilerek Tekeli Halk Kütüphanesi’nin de temeli atılmış oldu. Süleyman Fikri Bey, 1930 yılının başlarında devrin Belediye Başkanı Hüsnü Karakaş’ın Antalya kenti surlarının yıktırmasına mani olmaya çalışsa da, bunda başarılı olamamıştır.
Antalya hakkında ilk Türkçe eseri 1922 yılında “Antalya Livası Tarihi” adıyla Süleyman Fikri Bey yazıp yayınlamıştır. Onun “İlmi Belagattan” (1915), “Antalya Livası Tarihi” (1922), “Antalya Vilayeti Tarihi” (1940), “Antalya Tarihi” (1948), “Tekelioğulları” (1955), “Milli Mücadelede Antalya” (1996), “Abdal Musa” adlı eserleri, dün olduğu gibi, bugün dahi Antalya araştırmacılarının vazgeçilmez başvuru kaynağıdır. Antalya, O’na çok şey borçludur.