Sideliler
Pamfuliya bölgesinin olduğu kadar eski Anadolu incelemelerinin de dikkat çeken alanlarından bir tanesi Side kentinde ve Lyrbe’de ele geçen çok az sayıdaki yazıtların dilidir.
Bu halkın gerçek adı sanı bilinmemektedir. Anıtlar, önceleri yalnızca Side kentinde ele geçtiği için kent adından ötürü bunlara Sidece denmiştir, ancak halkın adı tarihi açıdan kayıptır. Bunların dili, 2. ve 1. binyıl güney Anadolu halklarından birine aittir. Luvice’nin etkisi görülmektedir. Sidece “tanrı” anlamına gelen masara sözcüğü, aynı anlama gelen Luvice masana ile bir benzerlik teşkil etmektedir.
Anıtları genel olarak sikkeler ve çok az sayıdaki yazıtlardan oluşmaktadır. Bunlar ortalama M.Ö. 5. yüzyılın sonuyla M.Ö. 3. yüzyılın sonlarına tarihlenmektedir. Üç adet Sidece-Helence olarak yazılmış çift dilli yazıt dilin çözümlenmesine katkı sağlamıştır. Başka hiç bir yerde görünmeyen kendilerine özgü bir yazıları vardır. Kullanılan yazım işaretlerin sayısı 26’dır. Alfabe niteliğindedir. Yazı yönü sağdan sola doğrudur. Sidelilerin kökeni, Helen kaynaklarına göre, İzmir Aliağa yakınlarındaki Kume kentinden gelen göçmenlere dayandırılmaktadır. Arrian, göçmenlerin Side’ye ulaştıktan sonra kendi dillerini unuttuklarını, anlaşılmayan garip bir dil konuşmaya başladıklarını söylemektedir. Side sözcüğü Helence “nar” anlamına gelmektedir, ancak bölgedeki çeşitli kent adlarında olduğu gibi bir Anadolu yer adından Helenceleştirilmiş olabilir. Side’de özgün uygarlığı temsil eden insanların siyasi tarihi hakkında her hangi bir detay bilinmemektedir. Pamfuliya’da cereyan eden genel tarihi durumun bir parçası olmuşlardır.